قوانین ایمنی آزمایشگاه که هر محقق باید از آن پیروی کند

نمی­توان اهمیت ایمنی آزمایشگاه را به اندازه کافی تأکید کرد. آزمایشگاه­های علمی محققان را در معرض محیطی بالقوه خطرناک قرار می­دهند که دارای خطرات بیشماری است: شیمیایی ، بیولوژیکی ، فیزیکی و حتی رادیواکتیو. در یک مقاله مروری که در ماه نوامبر سال 2019 توسط Nature به چاپ رسیده است،Dana Ménard و John Trant تصویری از نگرش کلی نسبت به ایمنی آزمایشگاه را ترسیم می­کنند. در اینجا برخی از یافته­های نگران کننده این مطالعه آورده شده است:

طبق گفته­های مِنارد و ترانت، “رویه های پرخطر نسبت به ایمنی، چنان در دانشگاه­ها عادی شده است که استانداردهای پایین در این زمینه برای کسانی که در داخل هستند، نگران کننده و حتی آشکار نیست.” بنابراین با هدف ایجاد تغییر در این نگرش، در ادامه قوانین و بهترین شیوه­هایی را که محققان بایستی برای اطمینان از یک محیط کار ایمن در آزمایشگاه دنبال کنند، ذکر کرده­ایم:

1. از لباس محافظ استفاده کنید:

قبل از ورود به آزمایشگاه از لباس مخصوص با آستین­های کامل، کفش­های بسته و عینک ایمنی استفاده کنید. اگر موهای بلندی دارید، بهتر است هنگام کار در آزمایشگاه، آن را بسته و دور از دسترس نگه دارید. لوازم جانبی مانند ساعت فلزی ، حلقه و غیره به همراه نداشته باشید. استفاده از لباس محافظ نه تنها خطر آسیب به پوست و چشم را کاهش می­دهد بلکه احتمال آلودگی را نیز به حداقل می­رساند.

2. غذا و نوشیدنی را وارد آزمایشگاه نکنید:

ممکن است هنگام کار در آزمایشگاه نوشیدن یک فنجان قهوه یا مقداری آب وسوسه‌انگیز باشد، اما از این امر خودداری کنید. مصرف غذا و نوشیدنی در آزمایشگاه نه تنها برای سلامتی شما مضر می­باشد، بلکه می­تواند منبع حواس­پرتی نیز باشد. علاوه بر این، احتمال آلودگی وجود دارد زیرا ممکن است پس از کار در آزمایشگاه، مواد باقی مانده شیمیایی روی میزها و روی دست شما وجود داشته باشد. همچنین مطمئن شوید که قبل از ترک آزمایشگاه، دستان خود را به خوبی بشویید. اثری از مواد شیمیایی مضر، بافت، باکتری و غیره می­تواند به آلودگی سایر فضاها مانند میز ناهار یا محل کار شما منجر شود و باعث بیماری یا مشکلات دیگر شود.

3. انتقال ایمن پسماندهای آزمایشگاهی:

از ریختن مواد شیمیایی در سینک آزمایشگاه جداً خودداری کرده و از سطل­های زباله یا ظروف تعیین شده استفاده کنید. هرگز معرفهای بلا­استفاده را درون بطری نریخته و آنها را با خیال راحت دور بریزید. زباله­های گیاهی را در سینک آزمایشگاه نریزید، زیرا ممکن است زهکش­های فاضلابی را مسدود کند. حتماً از سطل زباله برای دفع زباله­های گیاهی استفاده کنید. همچنین پسماندهای تیز و برنده در درظروف ایمن (Safety Box) ریخته شوند.

4. هنگام استفاده از مواد شیمیایی احتیاط کنید:

صدمات ناشی از مواد شیمیایی موجود در آزمایشگاهها بسیار متداول است، اما در بعضی مواقع ، آنها می­توانند کشنده باشند. درصورت ساخت مواد شیمیایی ترکیبی و یا انتقال آنها به ظروف دیگر، باید برروی ظرف: نام فرد انجام دهنده، نام ماده، تاریخ ساخت، تاریخ انقضاء،pH ، محل ذخیره، نوع و در صد ترکیبات ماده شیمیایی، علائم و نشانه­های هشداردهنده ایمنی درج گردد، تا بتوان در زمان استفاده و بعد از آن که به عنوان پسماند تلقی می­شوند، به اطلاعات لازم دست یافت. هیچ ماده شیمیایی را استشمام یا مزه نکنید. اقدامات احتیاطی موجود در برچسب­های بطری های حاوی معرف های شیمیایی را قبل از استفاده بخوانید.

5. تجهیزات آزمایشگاهی را با دقت کنترل کنید:

جدا از مواد شیمیایی، تجهیزات آزمایشگاهی نیز می­توانند باعث بروز حوادث شوند. اگر تارهای برقی را که دچار فرسودگی یا آسیب دیدگی هستند مشاهده کردید، آنها را لمس نکنید و سریعاً آن را به مراجع ذیربط گزارش دهید. ظروف شکسته شده شیشه­ای را با دقت کنترل کنید. برای جمع­آوری قطعات از دست خود استفاده نکنید .

6. بدانید که در صورت بروز آتش سوزی چه باید کرد:

همیشه مواد قابل اشتعال را در کابینت­های ضد آتش ذخیره کنید. اطمینان حاصل کنید که آنها را بعد از استفاده در کابینت­های تعیین شده خود قرار دهید. با احتیاط از مشعل­های بنزن و سطوح گرم استفاده کنید. همیشه در هنگام تولید موادی که خاصیت انفجاری دارند، دستورالعمل­ها را رعایت کنید. به محض شروع به کار در آزمایشگاه، محل آتش­نشانی را پیدا کنید. در حالی که مطمئناً باید به عنوان اولین قدم از آتش­نشانی استفاده کنید، در صورت مشاهده آتش سوزی و عدم دسترسی به خاموش کننده، سریعاً با آتش نشانی تماس بگیرید.

7. آزمایش­های خود را به آزمایشگاه محدود کنید:

تجهیزات آزمایشگاهی را در خانه یا مکان دیگری برای آماده سازی یا هر هدف دیگر قرار ندهید. این می­تواند به آلودگی آزمایش و همچنین محیط­های دیگر منجر شود. بهتر است لباس­هایی را که در آزمایشگاه استفاده کرده­اید قبل از استفاده مجدد آنها، بشویید.

8. در صورت بروز حادثه وحشت نکنید:

وحشت می­تواند اوضاع را بدتر کند. دانستن محل تجهیزات ایمنی ، مانند آتش نشانی ، کیت کمک های اولیه ، تلفن فوریت های پزشکی ، ایستگاه های شستشوی چشم و غیره مهم است. اگر مواد شیمیایی یا ذرات به چشم یا پوست شما وارد شدند، سریعاً آنها را بشویید. آموزش­های ایمنی آزمایشگاه را جدی بگیرید. در آخر، همیشه سرپرست خود را در مورد آزمایش خود آگاه نگه دارید و دستورالعمل های آنها را با دقت دنبال کنید.

9. تا حد امکان با شریک آزمایشگاه کار کنید:

سعی کنید با شخص دیگری در آزمایشگاه همکاری کنید. در حالی که ممکن است همیشه این امر امکان پذیر نباشد، داشتن یک جفت چشم دیگر احتمال بروز خطاها را کاهش داده و تشخیص به موقع و سریع لغزش را افزایش می­دهد و از آسیب­های عمده جلوگیری می­کند. علاوه بر این، با وجود دو نفر، در صورت بروز حوادث، پاسخ همیشه سریعتر است. حتی برای یک صدمه جزئی مانند برش توسط شیشه شکسته، کمک می­کند تا بتوانید از کیت کمک های اولیه استفاده کنید.

10. با مسئولیت پذیری در آزمایشگاه کار کنید:

در حالی که آزمایشگاه برای انجام آزمایش­ها در نظر گرفته شده است، ولیکن بایستی برای انجام هر آزمایش، از قبل برنامه­ریزی انجام گیرند. آزمایش­های تصادفی را صرفاً برای سرگرمی انجام ندهید. شما وقتی به آزمایشگاه می­آیید باید نگرش صحیحی داشته باشید و مطمئن شوید که کاملاً متمرکز هستید. کمی حواس پرتی غالباً می­تواند صدمات جبران ناپذیری ایجاد کند و در شرایط شدید حتی از بین رفتن جان­ها را به همراه دارد. به دیگران در آزمایشگاه هشدار دهید تا در مخلوط کردن مواد شیمیایی یا برخورد با مواد خطرناک احتمالی، فاصله ای ایمن داشته باشند.

اگرچه آزمایشگاه ها و مؤسسات پاسخگوی ایمنی آزمایشگاه هستند ولیکن محققان بایستی مسؤلیت­پذیر بوده و با کار دقیق و ایمن نسبت به حفظ امنیت خود و سایر اطرافیان در برابر صدمات متعهد باشند.

:منبع

Ménard, A.D., Trant, J.F. A review and critique of academic lab safety research. Nat. Chem. 12, 17–25 (2020). https://doi.org/10.1038/s41557-019-0375-x