قوانین ایمنی آزمایشگاه که هر محقق باید از آن پیروی کند
نمیتوان اهمیت ایمنی آزمایشگاه را به اندازه کافی تأکید کرد. آزمایشگاههای علمی محققان را در معرض محیطی بالقوه خطرناک قرار میدهند که دارای خطرات بیشماری است: شیمیایی ، بیولوژیکی ، فیزیکی و حتی رادیواکتیو. در یک مقاله مروری که در ماه نوامبر سال 2019 توسط Nature به چاپ رسیده است،Dana Ménard و John Trant تصویری از نگرش کلی نسبت به ایمنی آزمایشگاه را ترسیم میکنند. در اینجا برخی از یافتههای نگران کننده این مطالعه آورده شده است:
طبق گفتههای مِنارد و ترانت، “رویه های پرخطر نسبت به ایمنی، چنان در دانشگاهها عادی شده است که استانداردهای پایین در این زمینه برای کسانی که در داخل هستند، نگران کننده و حتی آشکار نیست.” بنابراین با هدف ایجاد تغییر در این نگرش، در ادامه قوانین و بهترین شیوههایی را که محققان بایستی برای اطمینان از یک محیط کار ایمن در آزمایشگاه دنبال کنند، ذکر کردهایم:
1. از لباس محافظ استفاده کنید:
قبل از ورود به آزمایشگاه از لباس مخصوص با آستینهای کامل، کفشهای بسته و عینک ایمنی استفاده کنید. اگر موهای بلندی دارید، بهتر است هنگام کار در آزمایشگاه، آن را بسته و دور از دسترس نگه دارید. لوازم جانبی مانند ساعت فلزی ، حلقه و غیره به همراه نداشته باشید. استفاده از لباس محافظ نه تنها خطر آسیب به پوست و چشم را کاهش میدهد بلکه احتمال آلودگی را نیز به حداقل میرساند.
2. غذا و نوشیدنی را وارد آزمایشگاه نکنید:
ممکن است هنگام کار در آزمایشگاه نوشیدن یک فنجان قهوه یا مقداری آب وسوسهانگیز باشد، اما از این امر خودداری کنید. مصرف غذا و نوشیدنی در آزمایشگاه نه تنها برای سلامتی شما مضر میباشد، بلکه میتواند منبع حواسپرتی نیز باشد. علاوه بر این، احتمال آلودگی وجود دارد زیرا ممکن است پس از کار در آزمایشگاه، مواد باقی مانده شیمیایی روی میزها و روی دست شما وجود داشته باشد. همچنین مطمئن شوید که قبل از ترک آزمایشگاه، دستان خود را به خوبی بشویید. اثری از مواد شیمیایی مضر، بافت، باکتری و غیره میتواند به آلودگی سایر فضاها مانند میز ناهار یا محل کار شما منجر شود و باعث بیماری یا مشکلات دیگر شود.
3. انتقال ایمن پسماندهای آزمایشگاهی:
از ریختن مواد شیمیایی در سینک آزمایشگاه جداً خودداری کرده و از سطلهای زباله یا ظروف تعیین شده استفاده کنید. هرگز معرفهای بلااستفاده را درون بطری نریخته و آنها را با خیال راحت دور بریزید. زبالههای گیاهی را در سینک آزمایشگاه نریزید، زیرا ممکن است زهکشهای فاضلابی را مسدود کند. حتماً از سطل زباله برای دفع زبالههای گیاهی استفاده کنید. همچنین پسماندهای تیز و برنده در درظروف ایمن (Safety Box) ریخته شوند.
4. هنگام استفاده از مواد شیمیایی احتیاط کنید:
صدمات ناشی از مواد شیمیایی موجود در آزمایشگاهها بسیار متداول است، اما در بعضی مواقع ، آنها میتوانند کشنده باشند. درصورت ساخت مواد شیمیایی ترکیبی و یا انتقال آنها به ظروف دیگر، باید برروی ظرف: نام فرد انجام دهنده، نام ماده، تاریخ ساخت، تاریخ انقضاء،pH ، محل ذخیره، نوع و در صد ترکیبات ماده شیمیایی، علائم و نشانههای هشداردهنده ایمنی درج گردد، تا بتوان در زمان استفاده و بعد از آن که به عنوان پسماند تلقی میشوند، به اطلاعات لازم دست یافت. هیچ ماده شیمیایی را استشمام یا مزه نکنید. اقدامات احتیاطی موجود در برچسبهای بطری های حاوی معرف های شیمیایی را قبل از استفاده بخوانید.
5. تجهیزات آزمایشگاهی را با دقت کنترل کنید:
جدا از مواد شیمیایی، تجهیزات آزمایشگاهی نیز میتوانند باعث بروز حوادث شوند. اگر تارهای برقی را که دچار فرسودگی یا آسیب دیدگی هستند مشاهده کردید، آنها را لمس نکنید و سریعاً آن را به مراجع ذیربط گزارش دهید. ظروف شکسته شده شیشهای را با دقت کنترل کنید. برای جمعآوری قطعات از دست خود استفاده نکنید .
6. بدانید که در صورت بروز آتش سوزی چه باید کرد:
همیشه مواد قابل اشتعال را در کابینتهای ضد آتش ذخیره کنید. اطمینان حاصل کنید که آنها را بعد از استفاده در کابینتهای تعیین شده خود قرار دهید. با احتیاط از مشعلهای بنزن و سطوح گرم استفاده کنید. همیشه در هنگام تولید موادی که خاصیت انفجاری دارند، دستورالعملها را رعایت کنید. به محض شروع به کار در آزمایشگاه، محل آتشنشانی را پیدا کنید. در حالی که مطمئناً باید به عنوان اولین قدم از آتشنشانی استفاده کنید، در صورت مشاهده آتش سوزی و عدم دسترسی به خاموش کننده، سریعاً با آتش نشانی تماس بگیرید.
7. آزمایشهای خود را به آزمایشگاه محدود کنید:
تجهیزات آزمایشگاهی را در خانه یا مکان دیگری برای آماده سازی یا هر هدف دیگر قرار ندهید. این میتواند به آلودگی آزمایش و همچنین محیطهای دیگر منجر شود. بهتر است لباسهایی را که در آزمایشگاه استفاده کردهاید قبل از استفاده مجدد آنها، بشویید.
8. در صورت بروز حادثه وحشت نکنید:
وحشت میتواند اوضاع را بدتر کند. دانستن محل تجهیزات ایمنی ، مانند آتش نشانی ، کیت کمک های اولیه ، تلفن فوریت های پزشکی ، ایستگاه های شستشوی چشم و غیره مهم است. اگر مواد شیمیایی یا ذرات به چشم یا پوست شما وارد شدند، سریعاً آنها را بشویید. آموزشهای ایمنی آزمایشگاه را جدی بگیرید. در آخر، همیشه سرپرست خود را در مورد آزمایش خود آگاه نگه دارید و دستورالعمل های آنها را با دقت دنبال کنید.
9. تا حد امکان با شریک آزمایشگاه کار کنید:
سعی کنید با شخص دیگری در آزمایشگاه همکاری کنید. در حالی که ممکن است همیشه این امر امکان پذیر نباشد، داشتن یک جفت چشم دیگر احتمال بروز خطاها را کاهش داده و تشخیص به موقع و سریع لغزش را افزایش میدهد و از آسیبهای عمده جلوگیری میکند. علاوه بر این، با وجود دو نفر، در صورت بروز حوادث، پاسخ همیشه سریعتر است. حتی برای یک صدمه جزئی مانند برش توسط شیشه شکسته، کمک میکند تا بتوانید از کیت کمک های اولیه استفاده کنید.
10. با مسئولیت پذیری در آزمایشگاه کار کنید:
در حالی که آزمایشگاه برای انجام آزمایشها در نظر گرفته شده است، ولیکن بایستی برای انجام هر آزمایش، از قبل برنامهریزی انجام گیرند. آزمایشهای تصادفی را صرفاً برای سرگرمی انجام ندهید. شما وقتی به آزمایشگاه میآیید باید نگرش صحیحی داشته باشید و مطمئن شوید که کاملاً متمرکز هستید. کمی حواس پرتی غالباً میتواند صدمات جبران ناپذیری ایجاد کند و در شرایط شدید حتی از بین رفتن جانها را به همراه دارد. به دیگران در آزمایشگاه هشدار دهید تا در مخلوط کردن مواد شیمیایی یا برخورد با مواد خطرناک احتمالی، فاصله ای ایمن داشته باشند.
اگرچه آزمایشگاه ها و مؤسسات پاسخگوی ایمنی آزمایشگاه هستند ولیکن محققان بایستی مسؤلیتپذیر بوده و با کار دقیق و ایمن نسبت به حفظ امنیت خود و سایر اطرافیان در برابر صدمات متعهد باشند.
:منبع
Ménard, A.D., Trant, J.F. A review and critique of academic lab safety research. Nat. Chem. 12, 17–25 (2020). https://doi.org/10.1038/s41557-019-0375-x